Kažu, ako hoćeš da znaš kakvi su ljudi u nekom mestu, otiđi i pogledaj im crkvu. Ako je tako,meštani Lozovika kod Velike Plane su ljudi široke duše, koji ne škrtare. Posebno kad je njihovo selo i njihova crkva u pitanju.
Naime, crkva u selu, posvećena svetima apostolima Petru i Pavlu je među većima u ovom kraju, oko crkve je ogromna porta, koja može da primi više desetina hiljada ljudi a lepotu predela upotpunjuju mala crkva brvnara sagrađena sedamdeset godina pre nove crkve i ogromni, ćutljivi stoletni hrastovi koji se dižu nad gajem koji oivičava crkveno dvorište.
Na livadi, levo od staze koja vodi do crkve, pa sve do stotinu metara udaljene šume, beskrajno more belih cvetova. Hajdučka trava. Jedna od najlekovitijih biljaka, kojima su srpski hajduci vidali rane kojih su dopadali napadajući Turke i drumove. Iznad livade se širi opojni miris lekovitog cveća i žubor razdraganih pčela.
Krov manje crkve, prelepe brvnare, prekriven je neuobičajeno uskom šindrom. Podignuta je zahvaljujući nekom ko se preziva – Raspopović. I ona je posvećena Svetim apostolima Petru i Pavlu. Pobožni Lozovičanin Hadži Ilija Raspopović, čiji spomenik se nalazi ispred oltarske apside crkve brvnare, je oko 1820. godine, znači pre tačno dva veka, pošao na hodočašće u Svetu zemlju. Na putu je ostao tri godine dana. Posetio je brojna mesta i svetinje. Oči i dušu napojio svakolikom lepotom. U svoje selo na obali Morave se vratio sa zvanjem hadžije i oduševljenjem sa onim što je video.
-Čovek da vidi crkvu Groba Gospodnjeg u Jerusalimu, Svetu Sofiju u Carigradu, Crkvu svetog Dimitrija u Solunu i naš carski Hilandar, pa da mu nije žao da odmah umre – besedio je svojim komšijama. I nagovorio ih da zajedno podignu crkvu. Na njegovom imanju.
Radovi su započeti 1828. a završeni u proleće 1831. godine, kada je crkva, baš na Petrovdan, osvećena od strane mitropolita beogradskog Melentija Pavlovića. Isprva, sve dok i u njihovim selima nisu podignute crkve, u zadužbini Ilije Raspopovića su se osim Lozovičana molili i meštani susednih sela Miloševca, Saraoraca, Goloboka i Lugavčine.
Crkva je obnovljena 1931. godine sredstvima bogatog beogradskog trgovca poreklom iz Lozovika Kuzmana Nikolića i njegove verne ljube Zorke. Nakon toga je još dva puta temljeno rekonstruisana, a poslednji put je to bilo 2004. godine.
Nedaleko od dve crkve je ogroman hrast. Moćni i nemi svedok vekova. Jedan od njih desetak koji se ovde mogu videti. Svakog ko dva veka ulazi u ovu svetinju on je dočekao i ispratio.
Možda je baš u njegovom hladu čuveni srpski pesnik Vojislav Ilić Mlađi dobio inspiraciju da počne da se bavi poezijom, dok je dolazio da poseti svog dedu Aranđela Ilića, koji je u školi koja se nalazila pored crkve lozovičku i saraoračku dečurliju pisanju, čitanju i računanju učio.Gorostasno drvo je izdržalo i orkansku oluju, koja je pre nekoliko godina poharala Lozovik i Golobok. Ni grana mu nije falila.
Na ulazu u novu crkvu, po odluci vladike Ignjatija, zabranjeno da se slika freska levo od ulaznih vrata. Na njoj je naslikan susret Isusa Hrista sa đavolom u savremenoj civilizaciji. Susret utemeljivača hrišćanstva sa svojim večnim protivnikom događa se na prelazu između čiste i netaknute prirode i civilizacije koja sa sobom nosi poroke poput kockarnica. Sa strane đavola nalazi se i banka koja simbolizuje zelenašenje, o kome se govori još u Bibliji, kao i nuklearna elektrana. Iznad ovog neobičnog scenarija kruže i avioni, a tu su i vozila policije i vatrogasaca, koja se tumače kao simbol haosa.
Kada je krajem devetnaestog veka Lozovik postao ovo što je danas, jedno od najvećih sela u Srbiji, dotadašnja crkva brvnara postala je tesna da primi sve vernike koji su u nju dolazili. Meštani Lozovika i komšije iz Saraoraca su odlučili da sagrade novu crkvu, istu kakva je postojala u četrdesetak kilometara udaljenoj Rači. Ministarstvo crkvenih dela i crkveni velikodostojnici u stonome Beogradu su smatrali da bi to bilo preterivanje, pa su dozvolili zidanje iste crkve ali smanjenih dimenzija.
Nova svetinja je započeta 1888. a završena pet godina kasnije. Tih godina je urađen i ikonostas koji neki smatraju istinskom galerijom srpskog slikarstva s kraja devetnaestog veka. Na veličanstvenim ikonama su potpisi čuvenih slikara iz tog vakta i zemana Svete Todorovića, Milana Milanovića, Đorđa Krstića i drugih. Na Petrovdan 1894. crkvu je osvetio srpski mitropolit Mihailo.
Dvadesetak godina kasnije crkva je ponovo postala mala da primi sve one koji su želeli da se u njoj bogu pomole i sveću zapale. Ovaj put su to bili ratnici, koje su kralj i otadžbina pozvali u Prvi balkanski rat, da od bandita iz Male Azije oslobađaju razapeto Kosovo, rodno mesto srpske državnosti i duhovnosti i Staru Srbiju, rodno mesto pomenutog sveštenika Stojčeta i još mnogih „starosrbijanaca“ čiji potomci žive u Velikoj Plani i okolini.
Jedan rat je smenio drugi, zatim je došao i treći, još duži i krvaviji, šest godina se Lozovikom i Pomoravljem fijuk košave sa Dunava mešao sa lelekom majki, udovica i siročića. Kad je skupo plaćena sloboda osvojena i ugrađena u tvorevinu nazvanu Jugoslavija, u stroju Lozovičana koji su čekali da se ispovede u svojim crkvama nije bilo skoro 500 njihovih komšija, braće, sinova, ratnih drugova.
Pet stotina junaka i mučenika, koji su osvajanje slobode i stvaranje Jugoslavije platili svojim životom. Nedosanjanim snovima. Neljubljenim ljubama. Nepročitanim slavama. Neistrčanim pešačkim i konjičkim trkama. Nerođenim naslednicima i nezaljuljanim kolevkama. Ostale su njihove kosti zverima, vetrovima i kišama od Cera i Kolubare, preko Prokletija, do Kajmakčalana. Vremenu i nezaboravu. Dok je Lozovika. I Srba u njemu.
Dok su srpski vitezovi ginuli i umirali od gladi po balkanskim bespućima, u Lozoviku se odomaćila okupatorska austro-ugarska vojska. Kao dokaz svojih civilizacijskih i hrišćanskih dometa, Austrijanci su u portu crkve Apostola Petra i Pavla smestili konjički eskadron, crkvu preuredili u konjušnicu a zvona iz zvonika opljačkali i odneli svom ćesaru. Do poslednjeg. Da i od njih liju granate za ubijanje srpskog naroda. Srećom i među bečkim varvarima se našlo razumnih ljudi koji su uslišili molbe starih Lozovičana, tako da švapski konji ipak nikad nisu prekoračile prag lozovičke crkve.
Nova zvona su postavljena 1932. godine a sadašnji izgled crkva je dobila nakon temeljne rekonstrukcije 1986. godine, kada su potpuno zamenjeni krov i fasada. Poslednja decenija prošlog veka „potrošena“ je na oslikavanje unutrašnjosti crkve. Ideje za oslikavanje je davao prota Novica Manojlović, a živopisac Zoran Grebenarević je na zidovima te ideje pretvarao u freske, koje danas posetioca ostavljaju bez reči.
Na oko 150 metara severoistočno od svetinja put vodi u šumu. Uz koren drveta postavljenjna tabla, ali vreme i rđa su učinili svoje pa slova više ne mogu da se pročitaju. Među meštanima iz generacije u generaciju se pronosi predanje da je hrast nikao u vreme kada je Despot Stefan Lazarević zidao Smederevo. Možda jeste, možda nije. Možemo samo da nagađamo. Po izgledu, veličini i obimu hrast podseća na hrast lužnjak u dvorištu crkve posvećene Proroku Iliji u Marićki kod Prijedora, koji po mišljenju stručnjaka živi svoj sedmi vek.
Projekat sufinansiran iz budžeta opštine Velika Plana.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
